"Çinggis xahan'ın ceddi, yüksek Tanrının takdiriyle yaratılmış bir boz kurt idi, eşi beyaz bir dişi geyik idi. Onlar denizi geçerek geldiler. Onan nehrinin menbaı ile Burhan - xaldun (dağı) civarına yerleştiklerinde, Bataçihan adlı bir oğulları oldu."
"Çinggis" Ahmet Temir'in dipnotu:
Çinggis sözü henüz açıklanamamıştır. Vladimirtsov bu sözün, "şaman rahipleri arasında kullanılan ışık tanrısı adı olması muhtemeldir" diyor. Fakat bunun Çince'den gelmiş olması daha kuvvetli bir ihtimal dahilindedir. O zaman Çin'Le irtibat henüz kuvvetli olmamakla beraber, Çin dili bozkırlara nüfuz etmiş bulunuyordu. Eski Moğolca metinlerde bile ong (wang) "prens", taize "veliaht" gibi Çince'den gelen bazı unvanlara veya başka sözlere rastlıyoruz. Meselâ, hükümdar kendisi de muhafızlarına hitap ederken çing setkilten "sadık düşünceliler" tabirini kullanıyor ki, buradaki çing Çince ch'eng "sadık, doğru" sözü ile aynı olabilir. Bu suretle Çinggis lakabı da Çince cheng "düz, doğru" sözünden - sonuna determinativ -s ekinin getirilmesi suretiyle - önce cinggis şeklinde teşekkül etmiş olabilir. Hakikaten bu Çince söz, murabba yazılarla yazılmış olan eski Moğolca metinlerde cing şeklinde de ifade olunmaktadır. Bu suretle cinggis veya çinggis "en doğru hükümdar" tabirinin, daha resmi bir unvan olmak üzere, sık sık rastlanan tus xan "meşru hükümdar" unvanı yerine kabul edildiği düşünülebilir. Metinde umumiyetle Çinggis - Xahan şeklinde rastlanan bu tabir için tercümede hep xan şekli kullanılmıştır.
[Moğolca'dan Türkçe'ye geçen sözlerde -s > -z olduğundan, bu sözün sonu Türkçe'de -z şeklinde girmiş ve muhtelif Türk lehçelerinde Çinggiz, Çınggız, Çinggiz, Çengiz veya Cengiz şekillerinde kullanılmaktadır. P. Pelliot, Ramstedt ve Kotwicz bunu, Türkçe ve Moğolca'da müşterek olarak kullanılan tengiz, tinggiz, dinggiz, deniz, tenggis yardımı ile açıklamışlardır. (...)
Moğol rivayetlerine göre Temucin doğarken, bir kuş gelip cinggis, cinggis sözlerine benzer sesler çıkararak ötmüş, işte bundan dolayı Temucin'e Çinggis unvanı verilmiştir. Buna ve Çinggis unvanının Tibetçe şekli olan Cinggir sözüne dayanarak Kozin, Kalmık destanı kahramanının adı olan Cangar sözünü de menşe bakımından Çinggis ile birleştirmektedir.]
*tenggis; Türkçe deniz, dingiz (Kazan.). Bu söz Moğolca'da "iç deniz, göl, Baykal gölü" anlamlarında da kullanılmaktadır.
Ve;
Tanrı: MGT "Tenggeri". Haenisch ve Kozin bunu "sema" diye tercüme ediyorlar. Bu söz Türkçe tanrı ile aynı olup, "Allah" manasında da kullanıldığı için, yukarıdaki gibi naklettik. Bak: Moğ. tengri; Uygur. tengri; Yakut. tangara. Ramstedt bunu < Sinokor. t'ien-ri şeklinde izah etmektedir.
Boz Kurt: MGT "Borte Çino". Haenisch bu tabiri harfiyen tercüme ettiği halde, Kozin özel bir ad telakki ediyor ve Borte-Çino şeklinde yazarak tercüme etmeden geçiyor.
Dişi Geyik: MGT "Xo'ai Maral" tabirini de Haenisch'e göre tercüme ettik. Kozin bunu da şahıs adı olarak alıyor ve tercüme etmeden Goa-maral şeklinde naklediyor.
Not. Moğolca sözcüklerde ' işareti gayın (g) manasında.
 |
| Moğolistan'da Cengiz grafitisi |
